Opłata kogeneracyjna – co to jest i jak wpływa na rachunki za prąd?

Opłata kogeneracyjna – co to jest i dlaczego jest naliczana?

Opłata kogeneracyjna została uregulowana przepisami ustawy o promowaniu energii elektrycznej z wysokosprawnej kogeneracji¹. To składnik opłaty dystrybucyjnej zmiennej, której celem jest wspieranie jednostek wytwórczych wytwarzających energię elektryczną w skojarzonym procesie kogeneracji. Stanowi ekologiczne rozwiązanie, które polega na jednoczesnym wytwarzaniu dwóch źródeł energii, np. ciepła i energii elektrycznej w jednym procesie technologicznym.

Technologie kogeneracyjne określane są inaczej, jako CHP (ang. Combined Heat and Power) pozwalają na efektywnym wykorzystaniu ciepła, jakie powstaje przy produkcji elektrycznej. Bez układu kogeneracyjnego energia termiczna uległaby rozproszeniu i stracie w wyniku schłodzenia, zaś dzięki CHP możliwe jest wytworzenie dwóch rodzajów energii niższym kosztem. Stosowanie kogeneracji umożliwia też zredukowanie emisji dwutlenku węgla, a co za tym idzie, ograniczenie śladu węglowego.

Obecnie stosuje się różnego rodzaju technologie kogeneracji. Wśród przykładowych technologii można wymienić turbinę gazową z kotłem odzyskowym. To połączenie działa następująco:

1. w turbinie spalany jest gaz, a powstała w ten sposób energia kinetyczna napędza wirnik turbiny,
2. gazy są kierowane do kotła z odzyskiem ciepła, gdzie ogrzewając wodę, wytwarzają parę,
3. para pod ciśnieniem napędza łopaty turbiny parowej i następuje przekształcenie energii cieplnej w energię mechaniczną,
4. turbina parowa wytwarza energię elektryczną.

Choć układy kogeneracyjne są znacznie bardziej skomplikowane, niż klasyczna infrastruktura służąca wytwarzaniu energii elektrycznej, państwa coraz chętniej w nie inwestują i to z kilku przyczyn.

Przede wszystkim dzięki wykorzystaniu ciepła odpadowego możliwe jest utylizowanie niejako „darmowej energii”. Cały system jest więc ekologiczny i nie wymaga zużywania surowców nieodnawialnych, jak drewno, czy węgiel. Dużą zaletą tego rozwiązania jest też możliwość szybkiego uruchomienia całego układu i uzyskania przez niego pełnej sprawności w krótkim czasie².

Jak działa system kogeneracji i skąd bierze się opłata kogeneracyjna?

Systemy kogeneracyjne są wydajne i sprzyjają ochronie środowiska, ale wymagają instalacji specjalistycznej infrastruktury oraz dodatkowej pracy personelu, związanej z konserwacją i modernizacją osprzętu. Opłata kogeneracyjna ma na celu amortyzację tych dodatkowych kosztów tak, aby wszyscy odbiorcy końcowi, którzy przecież czerpią z innowacji technologicznych, przyczyniali się do ich wykorzystywania.

Zgodnie z art. 60 ust. 1 wspomnianej ustawy, operator systemu przesyłowego pobiera opłatę związaną z zapewnieniem dostępności energii elektrycznej z wysokosprawnej kogeneracji w krajowym systemie elektroenergetycznym. Dochody pozyskane z regulowania opłaty kogeneracyjnej przez użytkowników końcowych mogą być przeznaczone wyłącznie do pokrycia określonych kategorii wydatków, tj. na:

• wypłatę premii kogeneracyjnej, premii gwarantowanej, premii gwarantowanej indywidualnej i premii kogeneracyjnej indywidualnej,
• pokrycie kosztów działalności operatora rozliczeń związanych bezpośrednio z obsługą systemu wsparcia wytwarzania energii elektrycznej z wysokosprawnej kogeneracji.

Co istotne opłata kogeneracyjna jest pobierana przez operatora systemu przesyłowego, który jej nie spożytkowuje, ale przekazuje na rachunek opłaty kogeneracyjnej, którym zarządza operator rozliczeń. Operatorem jest spółka Zarządca Rozliczeń S.A., co wynika z kolei z regulacji art. 47 ustawy o zasadach pokrywania kosztów powstałych u wytwórców w związku z przedterminowym rozwiązaniem umów długoterminowych sprzedaży mocy i energii elektrycznej^3.

Kto płaci opłatę kogeneracyjną?

Stosownie do brzmienia art. 61 ust. 2 ustawy o promowaniu energii elektrycznej z wysokosprawnej kogeneracji, płatnik opłaty kogeneracyjnej pobiera opłatę do trzech grup podmiotów. Są to:

1. odbiorcy końcowi przyłączeni bezpośrednio do sieci dystrybucyjnej płatnika opłaty kogeneracyjnej,
2. przedsiębiorstwa energetyczne wykonujące działalność gospodarczą w zakresie przesyłania lub dystrybucji energii elektrycznej, niebędące płatnikami opłaty kogeneracyjnej, przyłączonymi bezpośrednio do sieci dystrybucyjnej płatnika opłaty kogeneracyjnej,
3. przedsiębiorstwa energetyczne wytwarzające energię elektryczną przyłączone do sieci dystrybucyjnej płatnika opłaty kogeneracyjnej, sprzedającego energię elektryczną, jeśli sam płatnik nie uiszcza opłaty kogeneracyjnej.

Opłata kogeneracyjna na rachunku za prąd – ile wynosi i jak ją obliczyć?

Wysokość opłaty kogeneracyjnej jest uzależniona od ilości wykorzystanej energii elektrycznej. Wylicza się ją, jako iloczyn stawki opłaty kogeneracyjnej oraz sumy ilości energii elektrycznej pobranej z sieci i zużytej przez odbiorców końcowych.

Stawka opłaty kogeneracyjnej oblicza się według wzoru określonego w art. 64 ustawy o promowaniu energii elektrycznej z wysokosprawnej kogeneracji. Jest ona publikowana corocznie w drodze rozporządzenia przez Ministra właściwego do spraw energii. Najnowsze rozporządzenie ustalające wysokość opłaty kogeneracyjnej za 2025 roku pochodzi z 29 listopada 2024 r.⁴ Zgodnie z jego treścią stawka opłaty to 3 zł za każdą megawatogodzinę.

Opłata kogeneracyjna a fotowoltaika – czy prosumenci muszą ją płacić?

Montaż instalacji fotowoltaicznej pozwala na obniżenie wysokości rachunków za prąd, ponieważ część zapotrzebowania pokrywana jest przez prąd wytwarzany na bieżąco przez krzemowe panele. Z reguły jednak sama fotowoltaika nie pozwala na całkowite wyeliminowanie opłaty kogeneracyjnej. Wynika to z faktu, że w okresach, kiedy produkcja energii spada (np. w godzinach nocnych, przy silnym zachmurzeniu, w miesiącach zimowych), prosument nadal do pewnego stopnia bazuje na energii elektrycznej pobieranej z sieci.

Wyjątkiem są systemy PV, w których energii powstaje zbyt dużo względem zapotrzebowania, a jednocześnie jej naddatki nie są przekazywane do sieci OSD, ale trafiają do magazynu energii. Wtedy rzeczywiście opłata kogeneracyjna może się nie pojawić na rachunku, choć wymaga to dobrej optymalizacji i „wymierzenia” mocy całego systemu.

Czy można uniknąć opłaty kogeneracyjnej?

Przepisy ustawy o odnawialnych źródłach energii przewidują dla firm o wybranych kodach PKD możliwość umorzenia świadectw pochodzenia i części opłaty kogeneracyjnej oraz opłaty OZE. Ustawodawca wyodrębnia w tym zakresie dwie grupy firm:

• grupa I pozwala na umorzenie do 15% opłat od zakupionej energii,
• grupa II pozwala na umorzenie do 25% opłat od zakupionej energii.

W pierwszej grupie znalazły się m.in. przedsiębiorstwa zajmujące się przetwórstwem owoców i warzyw, produkcją paszy dla zwierząt i produkcją tekstyliów. Z kolei do drugiej grupy trafiła m.in. produkcja wielu rodzajów żywności, wyrobów chemicznych i maszyn. Warto śledzić zmiany przepisów w tym zakresie, ponieważ ulgi mogą mieć zmienny zakres.

Jeśli potrzebujesz pomocy w zakresie planowania zielonego rozwoju, zapraszamy do kontaktu! Nasi konsultanci opracują indywidualną strategię uwzględniającą potencjał OZE.