Upcykling - na czym polega, jakie są jego przykłady?

Upcykling – co to jest i jak działa?

Z danych cytowanych przez Polską Agencję Prasową wynika, że przeciętny Polak w 2022 roku wyprodukował 358 kg odpadów komunalnych¹. Okazuje się też, że z roku na rok wyrzucamy coraz więcej rzeczy. Niestety do recyklingu trafia niewiele ponad jedną czwartą wszystkich odpadów. W porównaniu ze średnim poziomem pozostałych krajów członkowskich Unii Europejskiej, gdzie recykling już trzy lata temu sięgał niemal 50%², jako kraj znajdujemy się zdecydowanie w końcowej części stawki. Rosnące zanieczyszczenie środowiska to tylko jeden z aspektów tego problemu. Warto też wspomnieć o niepotrzebnie ponoszonych wydatkach i rosnących kosztach biznesu.
Produkcja odpadów dotyczy zarówno pojedynczych konsumentów, jak i firm, które wyrzucają opakowania, zużyte telefony komórkowe, laptopy, meble czy materiały biurowe. Filozofia zrównoważonego rozwoju zakłada nie tylko ograniczenie wykorzystania konwencjonalnych źródeł energii na rzecz źródeł odnawialnych (OZE), ale także recykling. Nie jest to jednak jedyna metoda powtórnego wykorzystania materiałów i surowców. Za „wyższą formę recyklingu” uważa się upcykling. Co to takiego?
Upcykling zakłada wytworzenie z zużytych materiałów produktów o wyższej wartości, niż miały surowce pierwotne. Jest stawiany w opozycji do downcyklingu, czyli wytworzenia produktów o wartości niższej. W rezultacie zastosowania upcyklingu można wyprodukować dobra, które następnie trafią do sprzedaży i zaspokoją potrzeby nawet wymagających odbiorców.

Przykłady upcyklingu – inspiracje i pomysły na wykorzystanie odpadów

Choć upcykling nie zyskał jeszcze takiej popularności, jak recykling, na rynku działają już firmy, które specjalizują się w tego rodzaju przetwórstwie:

• firma Novoloop przetwarza wyroby plastikowe, tworząc z nich specjalistyczne kompozyty;
• Startup Carbogenics produkuje węglowe adsorbenty z takich produktów, jak jednorazowe kubki po kawie;
• The Upcycle Company specjalizuje się w produkcji eleganckich mebli z drewnianych odpadów.

Do jeszcze innych rozwiązań można zaliczyć np. przetworzenie odpadów powstających przy hodowli zwierzęcej i w wyniku uprawiania roślin w kosmetyki, biopaliwo oraz nawozy do gleby. Wśród marek bardziej znanych polskiemu odbiorcy można wymienić chociażby sieć teleoperatora Orange, który z części zużytych telefonów produkuje biżuterię do celów promocyjnych. Z kolei IKEA z materiałów reklamowych wytwarza pokrowce na laptopy.

Upcykling a recykling – różnice i podobieństwa

Upcykling odpadów stoi blisko recyklingu. Co łączy, a co dzieli te rozwiązania? Przede wszystkim w obu przypadkach wykorzystuje się zużyte materiały w celu ich powtórnego przetworzenia. Zarówno do recyklingu, jak i upcyclingu można też wykorzystać wiele różnych materiałów, jak beton, stal, aluminium, plastiki (w szczególności PET, PP, PBT oraz PLA), tekstylia, szkło, papier oraz drewno. Na pierwszy rzut oka w obu przypadkach chodzi o coś podobnego. Wbrew pozorom różnic między recyklingiem i upcyklingiem jest sporo:

• recykling pochłania znacznie więcej energii i jest procesem bardziej złożonym niż upcykling;
• wyroby upcyklingowane prezentują porównywalną lub nawet wyższą jakość w stosunku do recyklingu, gdzie często nie oddziela się od siebie poszczególnych materiałów wystarczająco dokładnie, więc wartość wyrobu wtórnego jest niższa;
• upcykling generuje mniej toksycznych odpadów niż recykling;
• proces upcyklingu jest mniej zautomatyzowany niż recykling, w rezultacie wyrób końcowy jest droższy niż w przypadku recyklingu.

Idealnym rozwiązaniem jest połączenie ze sobą obu tych rozwiązań i poddanie upcyklingowi materiałów, które zostały w pierwszej kolejności recyklowane.

Jak upcykling wpływa na ochronę środowiska? Efekty i korzyści

Korzyści płynące z upcyklingu trudno przecenić. Ponowne wykorzystanie tych samych materiałów w innym celu ogranicza zapotrzebowania na produkcję przemysłową. W praktyce oznacza to mniejsze zużycie węgla wykorzystywanego do produkcji energii elektrycznej, ale także wody. Maleje zanieczyszczenie powietrza i emisja gazów cieplarnianych.
Korzyścią dla środowiska naturalnego jest też mniejsze zanieczyszczenie wód odpadami oraz ograniczenie produkcji śmieci. W szerokiej skali powtórne wykorzystanie materiałów ułatwia ochronę przyrody oraz zagrożonych gatunków.

Ekonomiczne korzyści z upcyclingu

Coraz więcej firm upatruje się w upcyklingu możliwości zysku i nie są to nieuzasadnione oczekiwania. Warto pamiętać, że upcyklowane przedmioty można traktować jako dodatkowe źródło przychodu. Firma może je sprzedawać, aby zwiększyć swój zysk. W internecie funkcjonują platformy takie, jak re.statement, które funkcjonują jako marketplace do wystawiania towarów wykonanych w ramach wtórnego przetworzenia produktów.
Jest to także sposób na zwiększenie rozpoznawalności marki oraz budowę jej wizerunku, jako przedsiębiorstwa świadomie inwestującego w ekologię i „zielone rozwiązania”. Przemyślane i transparentne działania pomagają wyróżnić się wśród konkurencji, ponieważ proces upcyklingu dopiero zdobywa popularność. Pionierskie działania mogą sprzyjać przyciągnięciu uwagi akcjonariuszy, co przyczyni się do szybszego rozwoju działalności.
Trzeba też wspomnieć, że działania ukierunkowane na recykling czy upcykling wpisują się w filozofię zrównoważonego rozwoju. Jeśli Twoja firma została objęta regulacjami dotyczącymi CSRD³ i jest zobligowana do cyklicznego publikowania raportów dotyczących m.in. proekologicznych działań, można w tym celu odwołać się np. do upcyklingu.

Upcykling w praktyce – sukcesy i wyzwania wdrażania

Na stosowanie upcyklingu na skalę porównywalną z recyklingiem z pewnością będziemy musieli jeszcze długo poczekać. Niemniej jednak powołane wyżej przykłady firm pokazują, że taka strategia działa, przynosi sukcesy i można zastosować ją na międzynarodową skalę. Dlaczego wdrożenie upcyklingu jest trudne?
Przede wszystkim upcykling wymaga kreatywnego pomysłu, który zostanie zaaprobowany przez rynek i odbiorców. Praktyka pokazuje, że tego rodzaju działania są często wdrażane przez startupy, jak np. Sortera, Allonnia, Mi Terro czy ProteinDistillery. Gospodarcza i prawna specyfika startupu powoduje, że często są to projekty, które nie odnoszą powodzenia na dużą skalę.
Z uwagi fakt, że upcykling nie dopuszcza sztampowych rozwiązań, często koszty jego wdrożenia – jako technologii – są wysokie, wymagają specjalistycznej infrastruktury, drogich maszyn, a często także ludzkiego talentu. To jeden z powodów, dla których recykling jest znacznie bardziej popularny. W końcu łatwiej przerobić makulaturę na papier toaletowy niż z plastikowych korków do butelek wykonać zabawki dla dzieci.
Można przypuszczać, że z biegiem czasu upcykling stanie się częścią zielonej rewolucji tak, jak ma to miejsce w przypadku fotowoltaiki, pomp ciepła czy innych instalacji OZE. Łącząc ze sobą te rozwiązania technologiczne, można znacząco ograniczyć negatywny wpływ firmy na środowisko naturalne, przyczyniając się jednocześnie do poprawy wizerunku i sytuacji ekonomicznej przedsiębiorstwa.

1. https://samorzad.pap.pl/kategoria/srodowisko/polacy-wytwarzaja-coraz-wiecej-smieci-wskaznik-recyklingu-bez-zmian [dostęp: 24.04.2024 r.]
2. https://www.europarl.europa.eu/pdfs/news/expert/2018/4/story/20180328STO00751/20180328STO00751_pl.pdf [dostęp: 24.04.2024 r.]
3. https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/?uri=CELEX%3A32022L2464