Czym jest system kaucyjny i od kiedy będzie obowiązywać w Polsce?

System kaucyjny – jak działa? 

Zasada działania systemu kaucyjnego opiera się na tym, że przy zakupie napoju w konkretnym opakowaniu, takim jak butelka plastikowa, szklana czy metalowa puszka, pobierana jest od konsumenta opłata za opakowanie. Żeby odzyskać tę kwotę – konsument musi oddać puste opakowanie do specjalnie przygotowanych punktów selektywnej zbiórki. 

Dzięki temu ułatwiona zostaje zbiórka surowca, a tym samym możliwe staje się jego ponowne wykorzystanie i przetworzenie. W systemie kaucyjnym upatruje się dużej szansy na zmniejszenie ilości odpadów w przestrzeni publicznej oraz zwiększenie dostępności wysokiej jakości surowca do dalszego przetworzenia. Te założenia są kluczowe dla zbudowania gospodarki obiegu zamkniętego. 

System kaucyjny – skąd się wziął?

Według raportu Ellen MacArthur Foundation do 2050 roku produkcja tworzyw sztucznych może przekroczyć miliard ton rocznie, jeśli nie zostaną podjęte działania, mające na celu odpowiedzialne wykorzystywanie i przetwarzanie odpadów. Regulacje unijne, takie jak na przykład Dyrektywa Single-Use Plastic są więc próbą podążania za wyzwaniami, przed którymi stajemy jako kontynent. 

Tym bardziej, że do 2050 roku, kiedy prognozowana jest rekordowa produkcja opakowań z tworzyw sztucznych, Europa chce zostać neutralnym klimatycznie kontynentem. Nie uda się to bez zbudowania gospodarki obiegu zamkniętego, a ta ma być możliwa właśnie dzięki między innymi systemom kaucyjnym. 

System kaucyjny – na podstawie jakiej dyrektywy?

System kaucyjny wynika bezpośrednio z założeń Dyrektywy Single-Use Plastic, które mają przyczynić się do ograniczania ilości odpadów w środowisku naturalnym, szczególnie w morzach i oceanach. Przyjęta przez Unie Europejską w 2019 roku skupia się przede wszystkim na ograniczeniu negatywnego wpływu niektórych produktów z tworzyw sztucznych jednorazowego użytku (to w konsekwencji dyrektywy wycofano na przykład plastikowe słomki czy kubki). W ramach dyrektywy promowany jest także rozwój systemów selektywnej zbiórki odpadów i recyklingu. 

System kaucyjny – kiedy w Polsce?

Data implementacji systemu kaucyjnego w Polsce pierwotnie była planowana na 1 stycznia 2025, jednak po konsultacjach z branżą producentów opakowań oraz podmiotami, zajmującymi się zbiórką i recyklingiem termin przesunięto na 1 października 2025 roku. Głównym założeniem jest promowanie recyklingu oraz ponownego wykorzystania opakowań. 

Konsumenci przy zakupie napojów w opakowaniach objętych systemem kaucyjnym, które będą w specjalny sposób oznakowane, odzyskają kaucję po zwrocie pustych opakowań do wyznaczonych punktów selektywnej zbiórki. Dla dużych sklepów, o powierzchni ponad 200 metrów kwadratowych wprowadzono obowiązek odbierania pustych opakowań, mniejsze sklepy będą mogły przystąpić do systemu na zasadach dobrowolności. 

Przeczytaj również: Upcykling - na czym polega, jakie są jego przykłady?

System kaucyjny – jakie opakowania będą objęte zbiórką? 

Systemem kaucyjnym będą objęte plastikowe butelki jednorazowego użytku o pojemności do 3 litrów, szklane butelki wielorazowego użytku o pojemności do 1,5 litra oraz puszki metalowe o pojemności do jednego litra. 

Zwrotowi będą podlegały jedynie opakowania po napojach, takich jak woda, napoje bezalkoholowe, piwo, czy inne alkohole (do 5% zawartości alkoholu). Z systemu wykluczone zostaną opakowania po mleku i napojach mlecznych ze względu na czynniki epidemiologiczne. 

System kaucyjny w Europie

System kaucyjny funkcjonuje w wielu krajach Europy, w których został wdrożony znacznie wcześniej niż w Polsce. Jest uznawany za jedno z najskuteczniejszych rozwiązań, wspierających selektywną zbiórkę oraz recykling materiałów opakowaniowych. System kaucyjny znajdziemy w Chorwacji, Danii, Estonii, Finlandii, Holandii, Islandii, Litwie, Łotwie, Malcie, Niemczech, Norwegii, Słowacji, Szwecji, Irlandii, Rumunii i Węgrzech. We wszystkich krajach osiąga się zwrot opakowań na poziomie niemalże 90-100 procent. 

Choć konkretne rozwiązania (na przykład związane z operatorami systemu czy wysokością opłaty kaucyjnej) niekiedy różnią się pomiędzy państwami, to ich wspólną cechą jest dążenie do zamkniętego obiegu opakowań po napojach. W większości przypadków opakowania objęte systemem kaucyjnym muszą być odpowiednio oznakowane, a punkty selektywnej zbiórki – łatwo dostępne dla każdego konsumenta. 

System kaucyjny – infrastruktura

Dobrze zaprojektowana infrastruktura systemu kaucyjnego przekłada się na jego skuteczność. Kluczowym elementem są punkty zwrotu opakowań, które lokalizuje się najczęściej w sklepach i placówkach handlowych, czyli w naturalnych punktach styku z konsumentami. W większości placówek będą dominować zautomatyzowane rozwiązania, czyli na przykład maszyny, które rozpoznają rodzaj opakowania, przyjmują je i wystawiają potwierdzenie uprawniające do zwrotu środków konsumentowi. 

Kolejna ważną częścią infrastruktury są także centra logistyczne i sortowanie – ich wydajność i skuteczność jest kluczowa, aby jak najwięcej surowca trafiło do ponownego przetworzenia. Istotnym ogniwem całego systemu są operatorzy system, którzy odpowiadają za całą jego organizację nadzór i współpracę z producentami oraz recyklerami. 

System kaucyjny – cele

Głównym celem systemu kaucyjnego jest zwiększenie poziomu zbiórki i recyklingu materiałów opakowaniowych po napojach. Jak pokazują przykłady innych europejskich państw, wprowadzenie systemu kaucyjnego znacznie przełożyło się na wzrost selektywnej zbiórki opakowań i zwiększenie ilości surowca dostępnego do recyklingu. Proste funkcjonowanie systemu, oparte o korzyść ekonomiczną (konsument płaci za opakowanie, a po zwrocie otrzymuje zapłaconą kwotę) mają zachęcać do uczestniczenia w zbiórce. 

Dzięki temu możliwe staje się odzyskanie dużej ilości surowca wtórnego o wysokiej jakości, który nadaje się do ponownego przetworzenia. System kaucyjny wspiera realizacje założeń, związanych z budowaniem gospodarki obiegu zamkniętego. Znacząco zmniejsza też poziom zaśmiecenia przestrzeni publicznej, co pokazały przypadki innych państw europejskich, w których został wprowadzony. 

System kaucyjny – podsumowanie 

System kaucyjny ma zachęcać konsumentów do zwracania pustych opakowań poprzez wprowadzenie mechanizmu zwrotu kaucji – tym samym opakowanie, które dotychczas traktowaliśmy jako odpad, staje się przedmiotem, który chętniej będziemy zwracać. System kaucyjny umożliwia odzyskiwanie dużej ilości surowca wysokiej jakości nadającego się do ponownego przetworzenia.  System kaucyjny w Polsce zacznie działań 1 października 2025 roku.