Czym jest rynek dnia bieżącego? Energia bez tajemnic
Handel energią elektryczną w ramach transakcji natychmiastowych (spotowych) jest realizowany poprzez transakcje krótkoterminowe. Mogą być one wykonywane w ramach operacji rynku dnia następnego, ale także rynku dnia bieżącego. Przyjrzyjmy się bliżej rynkowi dnia bieżącego. Jak on działa i na czym polega?
Rynek dnia bieżącego – podstawowe informacje i definicja
Rynek dnia bieżącego to transakcje określane jako intraday trading. Polegają one na zakupie i sprzedaży energii elektrycznej „w czasie rzeczywistym”, tego samego dnia kiedy ma zostać zrealizowana dostawa. Obecnie największe wymiany intraday są realizowane na giełdzie EPEX SPOT z siedzibą w Paryżu oraz w ramach ogólnoeuropejskiej giełdy NordPool. Transakcje mogą być też zawierane w obrocie pozagiełdowym OTC (ang. Over The Counter). Niekiedy rynek intraday bywa określany krótkoterminowym hurtowym rynkiem energii w opozycji do długoterminowych kontraktów PPA (ang. Power Purchase Agreement).
W Polsce handel energii odbywa się na TGE, Towarowej Giełdzie Energii z siedzibą w Warszawie. Rynek został założony w 1999 roku i umożliwia realizację transakcji z walucie PLN oraz EUR.
Jak działa rynek dnia bieżącego?
Przyjrzyjmy się, jak działa rynek dnia bieżącego na przykładzie EPEX. To duży rynek, więc najważniejsze mechanizmy będą na nim dobrze widoczne. Pamiętaj jednak, że poszczególne giełdy mogą wprowadzać nieco inne warunki obrotu energią.
W przypadku EPEX handel energią elektryczną jest przeprowadzany w interwałach. Trwają one kwadrans lub godzinę, choć dopuszczalne jest też realizowanie transakcji w innym oknie czasowym. Standardowe transakcji mogą być przeprowadzane w wariancie bazowym przez 24 godziny w ciągu dnia albo wariancie szczytowym od 8:00 do 20:00 w dni robocze (od poniedziałku do piątku).
Krótkie interwały są charakterystyczne dla rynku EPEX i przewidują możliwość zawarcia umowy o dostawę energii zaledwie na 30 minut przed planowanym terminem dostawy. To bardzo krótko! Jeżeli więc nabywca potrzebuje dostawy 30 MWh w 15-minutowym oknie czasowym od 12:00 do 12:15 i znajdzie dostawcę, który jest w stanie zapewnić taką ilość prądu, transakcja musi zostać zamknięta do godziny 11:30.
Aby zapewnić jak największą elastyczność w obrocie energią elektryczną, giełdy stopniowo skracają czasy realizacji dostawy prądu. Jeszcze 10 lat temu w Niemczech czas realizacji (ang. lead time) wynosił 45 minut. Obecnie jest to zaledwie 5 minut. Im krótszy jest czas realizacji z tym mniejszym wyprzedzeniem kupujący może zamknąć transakcję. Dzięki temu niemal do ostatniej chwili może poszukiwać najlepszej oferty lub alternatywnych rozwiązań tego samego problemu.
Transakcje na rynku dnia bieżącego są zawierane anonimowo, zupełnie jak w przypadku akcji na giełdzie papierów wartościowych. Każda energia elektryczna jest traktowana w obrocie w dokładnie taki sam sposób, niezależnie od tego, czy pochodzi ona ze źródeł konwencjonalnych, czy odnawialnych. Co więcej, sprzedawca nie musi się legitymować certyfikatem potwierdzającym pochodzenie energii. Minimalna ilość energii jaka może zostać sprzedana, wynosi 0,1 MW i wynosi dokładnie tyle samo dla rynku intraday, co day-ahead.
Różnice między rynkiem dnia bieżącego a rynkiem dnia następnego Korzyści i wyzwania związane z rynkiem dnia bieżącego.
Zasadniczą różnicą między rynkiem dnia następnego a rynkiem dnia bieżącego jest czas realizacji dostawy. W pierwszym przypadku dostawca zobowiązuje się, że wyprodukuje i dostarczy energię elektryczną na następny dzień. W drugim dostawa jest realizowana tego samego dnia. Dzięki temu możliwe jest zaspokojenie potrzeb, które powstają spontanicznie, w sposób trudny do przewidzenia i nie dałoby się ich zaspokoić poprzez transakcje rynku dnia następnego, a tym bardziej w drodze standardowych kontraktów długoterminowych. To sposób na szybkie bilansowanie energii – sprzedaż generowanych naddatków oraz zakup brakujących kilowatogodzin.
Korzystanie z rynku dnia bieżącego to również sposób na wypełnienie zobowiązań ciążących na dostawcach, którzy w ramach zawartych umów PPA są zobligowani do dostarczenia określonej ilości energii w zadanym czasie. Jeżeli z jakichś względów dostawca nie jest w stanie samodzielnie wygenerować odpowiedniej ilości prądu, zawsze może uzupełnić niedobory korzystając z intraday trading.
Wreszcie rynek dnia bieżącego to narzędzie służące do zwiększenia stabilizacji rynku energetycznego. Poprzez dostarczenie instrumentów pozwalających na zawieranie umów o dostawę z bardzo niewielkim wyprzedzeniem uczestnicy obrotu chronią się przed deficytami energii elektrycznej, dbając o bezpieczeństwo energetyczne.
Obrót na rynku dnia bieżącego w Polsce jest całkowicie bezpieczny, ponieważ nadzór nad jego działaniem sprawuje Komisja Nadzoru Finansowego. Strony transakcji mają też pewność, że parametry ilościowe każdej transakcji są zgłaszane do OSP tak, aby można było ją rozliczyć. W przypadku braku zgodności za obowiązujące wartości przyjmuje się dane określone dla jednostki grafikowej giełdy, więc nie ma mowy o nieprzewidzianych stratach wynikających z błędu.
Przykłady funkcjonowania rynku dnia bieżącego w Polsce
Rynek dnia bieżącego doskonale funkcjonuje w większości rozwiniętych krajów świata. A jak wygląda działalność TGE w Warszawie?1
Głównym celem wdrożenia rynku dnia bieżącego było dostarczenie uczestnikom rynku narzędzia, które pozwala na korygowanie pozycji kontraktowych po zamknięciu operacji na rynku dnia następnego. W Polsce notowane są kontrakty godzinowe na fizyczną dostawę energii elektrycznej. Transakcje są realizowane w godzinach 7:15-14:30. Operacje są realizowane w systemie kursu jednolitego (tzw. fixing) oraz w systemie notowań ciągłych, wykonywanych przez system Condico Trade – platformę licencjonowaną przez światowego giganta NASDAQ OMX. Na dzień przed dostawą dostępne są oba systemy, w dobie dostawy zaś, wyłącznie notowania ciągłe. Obecnie rynek dnia bieżącego jest realizowany w efektywnym modelu SIDC (ang. Single Intraday Coupling), co pozwala na łączenie ofert kupna i sprzedaży ulokowanych w różnych strefach cenowych pod warunkiem istnienia zdolności przesyłowej.
Członkostwo na giełdzie energii może być realizowane za pośrednictwem domu maklerskiego, a także bezpośrednio, po spełnieniu wymagań prawnych, finansowych, technicznych oraz podpisaniu umowy z TGE.
W jaki sposób dokonywane są rozliczenia transakcji giełdowych na rynkach energii?
TGE nie tylko koordynuje notowania i nadzoruje przebieg transakcji, ale też dokonuje ich rozliczeń. Zajmuje się tym Izba Rozliczeniowa Giełd Towarowych S.A., która korzysta z usług Banku Rozliczeniowego. Rozliczenia przeprowadza się codziennie po zamknięciu sesji. Przepływy finansowe jednak realizuje się z cyklu tygodniowego, co oznacza, że wartość zobowiązań i należności jest agregowana z całego tygodnia od wszystkich członków giełdy i dopiero na koniec tygodnia się ją rozlicza.
Udział w towarowej giełdzie energii to dla każdej firmy szansa nabycia energii elektrycznej po korzystnej cenie oraz w dokładnie takiej ilości, jaka jest potrzebna w danej chwili. Obecnie polska TGE oferuje aż sześć różnych rynków, które pozwalają w sposób bezpieczny, aktywny i opłacalny handlować nie tylko energią elektryczną, ale też prawami majątkowymi oraz uprawnieniami do emisji CO2. Jednocześnie akcjonariat TGE jest względnie stały. Składa się na niego kilkanaście podmiotów, wśród których ponad 20% udziałów przysługuje Skarbowi Państwa. Transparentna struktura oraz jasne relacje z uczestnikami rynku powodują, że z roku na rok obrót na TGE staje się coraz większy.
Jeśli Twoje przedsiębiorstwo planuje częste zakupy energii elektrycznej, z pewnością giełda TGE lub inne tego typu rynki są miejscami, które warto poznać.
1. https://tge.pl/pub/TGE/files/news/Rynek-RDB/RynekRDBnaTGE_mar2010_PL.pdf [dostęp: 18.07.2024 r.]