Gospodarka obiegu zamkniętego – najważniejsze zasady

Co to jest gospodarka obiegu zamkniętego? Wyjaśnienie pojęcia

Gospodarka obiegu zamkniętego, określana niekiedy jako gospodarka cyrkulacyjna (ang. Circular Economy), stoi w przeciwieństwie do stosowanego przez setki lat modelu liniowego. To właśnie model liniowy gospodarki zakładał działania, które dzisiaj określa się mianem rabunkowych względem środowiska, czyli zasadę „Weź, Wyprodukuj, Zużyj i Wyrzuć”. Choć pojęcie GOZ pojawia się już w opracowaniach z lat 70. XX w. ¹, nie wypracowano jednej, uniwersalnej definicji tego pojęcia. Trzeba postrzegać je raczej, jako ogólną koncepcję i paradygmat postępowania.

Idea GOZ bazuje na tym, aby poszczególne zasoby, które raz już zostały pozyskane, utrzymać w obrocie jak najdłużej poprzez podejmowanie względem nich różnego rodzaju działań. Dzięki temu ogranicza się konsumpcjonizm, obniża wydatki związane z procesem produkcyjnym, a także odciąża środowisko, pozwalając naturalnym zasobom na przynajmniej częściową regenerację.

Gospodarka obiegu zamkniętego jest częścią koncepcji zrównoważonego rozwoju zakładającej, że zasoby surowców powinny być zarządzane w sposób, który nie ogranicza tego prawa przyszłym pokoleniom. Dla wielu firm zajmujących się produkcją lub przetwórstwem GOZ niesie ze sobą ogromne wyzwania i zapowiedź daleko idących zmian, zwłaszcza że model liniowy zarządzania zasobami zdążył zadomowić się w światowej gospodarce na dobre.

Czy gospodarka obiegu zamkniętego to wyzwanie jedynie dla Polski?

Potrzeba zastosowania gospodarki obiegu zamkniętego nie stanowi problemu jedynie polskich przedsiębiorców. Unijny ustawodawca od kilkudziesięciu lat konsekwentnie przygotowuje opracowania, które mają skłonić firmy do bardziej świadomego wykorzystania surowców naturalnych. Do wybranych publikacji w tym zakresie można zaliczyć ²:

• komunikat „EUROPA 2020: Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu”;

• komunikat „Plan działania na rzecz zasobooszczędnej Europy”;

• raport ekonomiczny na temat potencjału modelu GOZ pt. „Towards the Circular Economy;

• oświadczenie “Manifesto for a resource-efficient Europe”;

• komunikat „Zamknięcie obiegu – plan działania UE dotyczący gospodarki o obiegu zamkniętym”.

Wspieranie działań ukierunkowanych na zamknięty obieg produktami jest widoczne również w systemie raportowania ESG. Wśród wskaźników środowiskowych można odnaleźć działania poświęcone ograniczaniu eksploatacji zasobów naturalnych, przeciwdziałaniu zanieczyszczeniu środowiska czy nadmiernemu zużyciu energii.

Polski ustawodawca uregulował problematykę GOZ w całym szeregu aktów prawnych. Wśród nich można wymienić chociażby ustawę o przeciwdziałaniu marnowaniu żywności³, ustawę o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym ⁴ czy ustawę o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi ⁵. Poszczególne akty prawne nakładają na przedsiębiorców sektora MŚP wiele obowiązków, których nierealizowanie wiąże się z ryzykiem sankcji.

Dlaczego firmy powinny stosować gospodarkę obiegu zamkniętego?

Realizacja postulatów leżących u podstaw GOZ jest ważna dla firm z wielu względów. Przede wszystkim wydłużenie okresu żywotności produktów oznacza redukcję wydatków powiązanych z ich wytwarzaniem oraz mniejsze zużycie energii. Kolejna zaleta dotyczy realizacji założeń raportowania ESG. Obecnie dotyczy ono jedynie największych podmiotów, ale z biegiem czasu zakres nowej regulacji będzie coraz szerszy. Przyjęcie na siebie i wypełnienie określonych zobowiązań środowiskowych oznacza wywiązanie się z wymagań compliance.

Wreszcie stosowanie się do zasad GOZ oznacza budowę wizerunku przedsiębiorcy, jako świadomego i odpowiedzialnego gracza rynkowego. Takiego, który dba nie tylko o szybki rozwój biznesu, ale również szeroko rozumiany ekosystem, w jakim ten biznes funkcjonuje.

Gospodarka obiegu zamkniętego – kluczowe zasady i procesy

Gospodarka o obiegu zamkniętym może – i powinna – być wdrożona na każdym etapie cyklu życia produktu. Z tego względu taki model działania określa się niekiedy „od kołyski (poprzedniego produktu) do kołyski (kolejnego produktu)” (ang. cradle to cradle).

• faza projektowania produktu – na tym etapie można wdrożyć GOZ poprzez oszczędzanie zasobów, projektowanie z zachowaniem priorytetu ekologii czy zapobieganie postarzaniu produktów;

• faza produkcji – firmy, które produkują różnego rodzaju wyroby na dużą skalę i generują znaczące ilości odpadów, powinny dążyć do tego, aby uczynić procesy technologiczne maksymalnie wydajnymi poprzez wprowadzenie innowacyjnych rozwiązań. W literaturze ⁶wskazuje się na istotne znaczenie badania efektywności energetycznej maszyn i budynków, systemu Ekozarządzania i Audytu EMAS czy weryfikację technologii środowiskowych ETV;

• faza użytkowania – na tym etapie należy dążyć do zwiększania świadomości społecznej w zakresie racjonalnej konsumpcji dobrami. Warto pamiętać, że inicjatywy mogą propagować nie tylko agendy rządowe, ale również przedsiębiorcy, którzy wydatki na kampanie prośrodowiskowe często zaliczają do kosztów uzyskania przychodu;

• faza zagospodarowania odpadów – polega na zastosowaniu różnego rodzaju rozwiązań nadających produktom „drugie życie”. Bardzo blisko GOZ stoją takie pojęcia, jak recycling czy upcycling, które także odnoszą się właśnie do procesów maksymalnie wydłużających przydatność raz pozyskanych zasobów.

Przykładowym działaniem wpisującym się w koncepcję GOZ może być wytworzenie energii z odnawialnych źródeł (np. fotowoltaiki, elektrowni wiatrowej) lub też nabycie jej od dostawcy w ramach zawartej umowy PPA.

Gospodarka o obiegu zamkniętym i jej rola w ochronie klimatu

Rolę GOZ w ochronie klimatu trudno przecenić. Wielokrotne wykorzystywanie tych samych wyrobów oraz wydłużenie ich cyklu życia przyczynia się do oszczędzania zasobów naturalnych. To z kolei niesie ze sobą ograniczenie zniszczeń środowiskowych oraz zagrożeń dla flory i fauny.

Mniejsza produkcja przemysłowa oznacza obniżenie śladu węglowego, a stosowanie odnawialnych źródeł energii pozwala ograniczyć zużycie paliw konwencjonalnych, jak drewno czy węgiel.

Wyzwania, przed jakimi stają w tym zakresie przedsiębiorcy zwykle mają naturę ekonomiczną i oznaczają konieczność implementacji nowych technologii oraz zupełne innego modelu biznesowego. W szerokiej perspektywie z pewnością takie działania się jednak opłacą, i to niezależnie od obligacji wynikających z ESG czy krajowych ustaw. W końcu w środowisku naturalnym żyjemy wszyscy.

Nie ulega wątpliwości, że stworzenie sprawnie działających mechanizmów GOZ wymaga nie tylko szeroko zakrojonych działań legislacyjnych, ale także znaczących nakładów finansowych po stronie przedsiębiorców. Niemniej jednak małymi krokami warto wprowadzać duże zmiany. Ze wsparciem Reo.pl zaimplementujesz w swojej organizacji ekologiczny model biznesowy.

1. Jastrzębska E.; Gospodarka o obiegu zamkniętym – nowa idea czy stare podejście? Dobre praktyki społecznie odpowiedzialnych przedsiębiorstw; Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu; nr 491; 2017

2. Jaworski J. T. i in.; Circular Economy - the criteria for achieving and the prospect of implementation in Poland; Archiwum Gospodarki Odpadami i Ochrony Środowiska; vol. 19, issue 4 (2017), p. 13-22.

3. https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20190001680

4. https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=wdu20150001688

5. https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=wdu20130000888

6 Jaworski J. T. i in.; ibidem