Klastry energii - czym są, na czym polegają?

Klaster energii – definicja i charakterystyka

Pojęcie klastra energii zostało zdefiniowane w art. 2 pkt 15a ustawy o OZE¹. Legalna definicja jest dosyć syntetyczna, dlatego spróbujmy przełożyć ją na bardziej zrozumiały język.
Klaster to nic innego, jak porozumienie – forma umowy – zawierana w celu zacieśnienia współpracy w zakresie zarządzania energią elektryczną na dużym obszarze administracyjnym, obejmującym do pięciu gmin lub jeden powiat. Współpraca obejmuje:

• wytwarzanie;
• magazynowanie;
• równoważenie zapotrzebowania;
• obrót;
• dystrybucję – energii elektrycznej lub paliw.

Podstawowym zadaniem klastra jest rozwój energetyki rozproszonej, czyli wytwarzanej przez małe jednostki do użytku lokalnego. Zwykle bazuje on na odnawialnych źródłach energii, ale może obejmować także źródła konwencjonalne. W odróżnieniu od klasycznego wytwarzania prądu w energetyce rozproszonej nie występuje dysponowanie centralne energią, a duża część generacji rozproszonej znajduje się w rękach prywatnych inwestorów, co korzystnie wpływa na jej optymalizację i rozwój.

Kto tworzy klastry energii?

Ustawa o OZE wymaga, aby w skład klastra energii wchodził przynajmniej jeden z następujących kategorii podmiotów:

• jednostka samorządu terytorialnego;
• spółka kapitałowa komunalna utworzona przez jednostkę samorządu terytorialnego i działająca na obszarze klastra energii;
• spółka kapitałowa założona przez osoby prywatne, w której kapitale zakładowym ponad 50% udziałów lub akcji przypada spółce komunalnej.

Podmioty samorządowe stanowią oś, dookoła której obraca się klaster, ale jego skład podmiotowy może być znacznie szerszy. Mogą do niego należeć jednostki badawczo-rozwojowe, uczelnie wytwórcy energii z PV (np. farmy fotowoltaiczne) i elektrowni wiatrowych, Operator systemu Dystrybucyjnego, ale także pojedynczy prosumenci.
Rolę „zarządcy” w klastrze pełni koordynator. Do jego zadań należy przede wszystkim koordynacja działań wewnątrz klastra energii oraz reprezentowanie go na zewnątrz, w relacji z innymi uczestnikami obrotu. Firma Reo.pl może pochwalić się doświadczeniem w działaniu z podmiotami wchodzącymi w skład klastrów energii.
Nowelizacja ustawy o OZE ułatwia tworzenie klastrów w Polsce. Jeszcze kilka lat temu (2015) w naszym kraju działało ich 134. Jako przykłady można wymienić chociażby Zgorzelecki Klaster Rozwoju OZE i Energii Elektrycznej czy Klaster Energii Zbiornika Czorsztyńskiego. Założenia Polityki Energetycznej Polski do 2040 r. przewidują, że w kolejnych latach ma się ich pojawić łącznie ponad 300.
Wszyscy członkowie klastra są przyłączeni do sieci tego samego operatora OSD o napięciu znamionowym niższym niż 110 kV.

Klastry energetyczne – rola i znaczenie w sektorze energetycznym

Klastry energii sprzyjają rozwojowi energetyki rozproszonej. Jednocześnie odciążają centralne systemy elektroenergetyczne, dając prymat nowoczesnym technologiom tam, gdzie ich wykorzystanie jest korzystne i uzasadnione. Stanowią one istotny element dostaw energii na słabo rozwiniętych obszarach, a także wspierają lokalne inicjatywy gospodarcze.
Poprzez wdrożenie klastra podmioty działające na terenie regulowanego obszaru racjonalizują gospodarowanie surowcami naturalnymi, ograniczając je do niezbędnego minimum. W ten sposób chroni się również mieszkańców i firmy działające w danym regionie przed skutkami blackoutu, czyli masowej utraty dostępu do energii elektrycznej. Technologie OZE, stanowiące kluczowy filar działania takiego systemu, są niezawodne, bezobsługowe, a same inwestycje – choć kosztowne – szybko się zwracają.
Wszystkie klastry energii muszą być wpisane do rejestru prowadzonego przez Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki. Jest on prowadzony w formie elektronicznej i pozostaje jawny dla każdego.

Klaster energii a zrównoważony rozwój – perspektywy i wyzwania

Klastry energetyczne mogą być też postrzegane, jako instrument polityki zrównoważonego rozwoju. Poprzez inwestycje w odnawialne źródła energii i optymalizację wytwarzanej energii elektrycznej jednostka samorządu terytorialnego może urzeczywistnić założenia leżące u podstaw doktryny zrównoważonego rozwoju. To polityka międzypokoleniowa zakładająca takie wykorzystanie surowców, które z jednej strony pozwala na aktywny rozwój, z drugiej zaś nie uszczupla zapasów energii dostępnych dla kolejnych pokoleń.
Zrównoważony rozwój może być realizowany zarówno na poziomie gminy lub powiatu, jak i pojedynczych uczestników wchodzących w skład klastra energii. Warto w tym miejscu wspomnieć o dyrektywie CSRD², która nakłada na określone grupy przedsiębiorców obowiązki sprawozdawcze m.in. w zakresie ograniczenia emisji śladu węglowego oraz inwestycji w bardziej ekologiczne sposoby pozyskiwania energii. Partycypacja w klastrze to sposób na realizację tych obowiązków, a także poprawę wizerunku firmy.

Jak tworzyć klastry energetyczne? Praktyczne wskazówki

Zakres działań w obrębie każdego klastra będzie wyglądał nieco inaczej. Decydujące znaczenie dla doboru kolejnych inwestycji mają przede wszystkim fundusze, jakimi dysponuje jednostka samorządu terytorialnego, wysokość otrzymanego dofinansowania, ale też sam pomysł inwestorów. Przyjrzyjmy się bliżej klastrowi energii w gminie Ochotnica Dolna i potraktujmy go jako przykład tego, jako może wyglądać rozwój lokalnej inicjatywy energetycznej.
Wybrane przedsięwzięcie zostało podzielone na trzy etapy³:

• Etap pierwszy objął wykonanie instalacji PV na obiektach użyteczności publicznej, montaż stacji ładowania samochodów elektrycznych, budowę biogazowni oraz objęcie istniejącej infrastruktury OZE monitoringiem;
• Etap drugi to budowa zasobnika energii podłączonego do sieci energetycznej, rozbudowa mikroinstalacji PV, budowa trzech farm fotowoltaicznych, modernizacja ulicznego oświetlenia oraz wyposażenie miejsc turystycznych w gniazda ładowania telefonów komórkowych;
• Etap trzeci objął budowę elektrowni wodnych, biogazowni rolniczej oraz wytypowanie obiektów, które zostały wyposażone w ogrzewanie zasilane fotowoltaiką i pompą ciepła.

Korzyści wynikające z rozwoju klastrów energetycznych – analiza i perspektywy

W założeniu klastry mają zapewnić jego uczestnikom korzyści gospodarcze, społeczne lub środowiskowe oraz zwiększyć elastyczność systemu energetycznego. Co to oznacza w praktyce?

• Poprawę bezpieczeństwa energetycznego regionu poprzez zmniejszenie częstotliwości awarii i skrócenie ich czasu trwania;
• efektywne bilansowanie popytu i podaży energii elektrycznej;
• zwiększenie efektywności wytwarzania, dystrybucji i konsumpcji energii elektrycznej;
• możliwość wykorzystania 100% energii elektrycznej na potrzeby mieszkańców klastra, z pominięciem opustów i prowizji;
• zrównoważony rozwój sektora energii odnawialnej dzięki wykorzystaniu czynnika prywatnego;
• zwiększenie udziału OZE w zaspokajaniu potrzeb na energię elektryczną.

Inicjatywa w zakresie klastrów energii zwiększa też świadomość mieszkańców i inwestorów. Takie rozwiązanie z biegiem lat powinno sprzyjać rozwojowi podobnych inwestycji w kolejnych jednostkach samorządu terytorialnego.

Klastry energii pomagają pośrednio w rozwiązaniu wielu problemów lokalnych poprzez stworzenie nowych miejsc pracy, zrównanie poziomu dostępności do energii elektrycznej oraz obniżenie emisji śladu węglowego. Dla licznych gmin porozumienia mogą okazać się przepustką do dynamicznego rozwoju turystyki i poprawy swojego wizerunku, jako „zielonego obszaru”. Stworzenie klastra energii jest złożonym procesem, dlatego przy jego realizacji warto skorzystać ze wsparcia profesjonalistów

1. https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=wdu20150000478
2. https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/?uri=CELEX%3A32022L2464
3. https://www.wfosigw.zgora.pl/sites/default/files/media/klastry_przklady.pdf [dostęp: 23.04.2024 r.]